Phù thai là một tình trạng bệnh lý nặng của thai nhi, đặc trưng bởi sự tích tụ dịch bất thường trong cơ thể thai. Đây không phải là một bệnh đơn lẻ, mà là dấu hiệu cho thấy thai nhi đang gặp một rối loạn nghiêm trọng bên trong. Phù thai có thể làm tăng nguy cơ thai lưu, sinh non và biến chứng nặng sau sinh nếu không được theo dõi và xử trí đúng cách.
Phù thai là gì?
Phù thai là tình trạng thai nhi có ứ dịch ở từ hai khoang trở lên, bao gồm:
- Phù da toàn thân
- Tràn dịch màng phổi
- Tràn dịch màng tim
- Cổ trướng (dịch trong ổ bụng)
Khi siêu âm thấy thai có phù da kèm theo tràn dịch một hoặc nhiều khoang, bác sĩ sẽ nghĩ đến phù thai và cần đánh giá nguyên nhân ngay. Phù thai không phải là hiện tượng sinh lý bình thường trong thai kỳ.
Phân loại phù thai
Phù thai được chia thành hai nhóm lớn:
1. Phù thai do miễn dịch
Xảy ra khi mẹ và thai có bất đồng nhóm máu, thường gặp nhất là bất đồng Rh. Tình trạng này gây tan máu thai, thiếu máu nặng và dẫn đến suy tim thai. Hiện nay, loại phù thai này ít gặp hơn nhờ tiêm dự phòng anti-D.
2. Phù thai không do miễn dịch
Chiếm đa số các trường hợp phù thai hiện nay. Nhóm này liên quan đến rất nhiều nguyên nhân khác nhau như tim bẩm sinh, rối loạn nhịp tim, bệnh lý di truyền, nhiễm trùng bào thai, thiếu máu bẩm sinh hoặc bất thường hệ bạch huyết.
Nguyên nhân thường gặp của phù thai
Các nguyên nhân gây phù thai rất đa dạng, có thể chia thành các nhóm chính sau:
- Bệnh tim bẩm sinh hoặc rối loạn nhịp tim thai
- Bất thường hệ bạch huyết như tràn dịch dưỡng chấp
- Bệnh lý huyết học, điển hình là alpha thalassemia
- Bất thường nhiễm sắc thể
- Nhiễm trùng bào thai (virus, ký sinh trùng)
- Biến chứng song thai như truyền máu song thai
- Dị tật lồng ngực hoặc khối u chèn ép
- Rối loạn chuyển hóa bẩm sinh
Đáng chú ý, có một tỷ lệ không nhỏ trường hợp phù thai không tìm được nguyên nhân rõ ràng, ngay cả khi đã làm đầy đủ các xét nghiệm cần thiết.
Cơ chế hình thành phù thai
Bình thường, dịch trong cơ thể thai nhi được cân bằng giữa quá trình thoát dịch từ mạch máu ra mô và sự dẫn lưu của hệ bạch huyết trở lại tuần hoàn.
Phù thai xảy ra khi sự cân bằng này bị phá vỡ, do:
- Tăng áp lực tĩnh mạch trung tâm, thường gặp trong suy tim thai
- Cản trở dẫn lưu bạch huyết
- Tăng tính thấm thành mạch
- Thiếu oxy thai kéo dài
Thai nhi đặc biệt dễ bị phù vì hệ mạch máu và mô liên kết còn non nớt, khả năng thích nghi kém hơn so với trẻ sau sinh.
Phát hiện phù thai bằng cách nào?
Phù thai chủ yếu được phát hiện qua siêu âm thai. Các dấu hiệu gợi ý bao gồm:
- Da thai dày bất thường
- Dịch quanh tim, quanh phổi hoặc trong ổ bụng
- Đa ối
- Bánh nhau dày
Sau khi phát hiện phù thai, thai phụ thường cần được:
- Siêu âm tim thai chi tiết
- Đánh giá thiếu máu thai
- Sàng lọc nhiễm trùng bào thai
- Tư vấn và làm xét nghiệm di truyền khi có chỉ định
Việc đánh giá cần được thực hiện có hệ thống và theo từng bước.
Xử trí và theo dõi thai bị phù
Cách xử trí phù thai phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ phù và tuổi thai.
Trong thai kỳ:
- Một số trường hợp có thể can thiệp điều trị trong tử cung, ví dụ truyền máu thai khi thiếu máu nặng.
- Theo dõi sát diễn tiến phù thai, tim thai, lượng nước ối và các chỉ số Doppler.
- Cân nhắc thời điểm sinh sao cho an toàn nhất cho cả mẹ và bé.
Sau sinh:
- Trẻ bị phù thai thường cần hồi sức tích cực.
- Có thể phải thở máy, dẫn lưu dịch, truyền máu và điều trị nguyên nhân nền.
- Cần phối hợp nhiều chuyên khoa trong chăm sóc.
Tiên lượng của phù thai
Tiên lượng của phù thai phụ thuộc rất nhiều vào nguyên nhân.
- Tỷ lệ sống sót chung của trẻ sinh ra có phù thai khoảng 50–60%.
- Nguy cơ tử vong cao hơn nếu sinh non, suy hô hấp nặng hoặc có nhiều dị tật phối hợp.
- Một số trẻ sống sót có nguy cơ chậm phát triển thần kinh và cần được theo dõi lâu dài.
Vì vậy, không nên kết luận vội vàng chỉ dựa trên một lần siêu âm.
Tiên lượng của phù thai phụ thuộc rất nhiều vào nguyên nhân.
- Tỷ lệ sống sót chung của trẻ sinh ra có phù thai khoảng 50–60%.
- Nguy cơ tử vong cao hơn nếu sinh non, suy hô hấp nặng hoặc có nhiều dị tật phối hợp.
- Một số trẻ sống sót có nguy cơ chậm phát triển thần kinh và cần được theo dõi lâu dài.
Vì vậy, không nên kết luận vội vàng chỉ dựa trên một lần siêu âm.
Lời nhắn dành cho mẹ bầu
Phù thai là một chẩn đoán khiến nhiều gia đình lo lắng, nhưng không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với kết cục xấu. Việc phát hiện sớm, theo dõi đúng và được tư vấn đầy đủ giúp gia đình có thêm cơ hội và lựa chọn phù hợp.
Nếu thai được chẩn đoán phù thai, mẹ nên:
- Bình tĩnh
- Theo dõi tại cơ sở chuyên sâu về y học bào thai
- Trao đổi kỹ với bác sĩ về nguyên nhân, hướng theo dõi và tiên lượng
Hiểu đúng về phù thai là bước đầu tiên để bảo vệ thai nhi một cách khoa học và nhân văn.
Tìm hiểu thêm tại đây
Ấn vào link để nhận bản thảo quyển sách “Thai kỳ khoẻ manh” dài hơn 200 trang do bác sỹ Tú biên soạn ngay các mẹ nhé
