Vàng da ở trẻ sơ sinh là gì?
Vàng da ở trẻ sơ sinh là tình trạng da và củng mạc mắt của bé chuyển sang màu vàng do tăng nồng độ bilirubin trong máu.
Đây là hiện tượng rất thường gặp trong những ngày đầu sau sinh khoảng 60–80% trẻ sơ sinh có biểu hiện vàng da ở các mức độ khác nhau.
Thông thường, vàng da là sinh lý và tự hết sau vài ngày. Tuy nhiên, một số trẻ có thể bị vàng da bệnh lý, nếu không phát hiện sớm có thể dẫn tới tổn thương não vĩnh viễn (bệnh lý vàng da nhân não).
Nguyên nhân vàng da trẻ sơ sinh
Có hai nhóm nguyên nhân chính: vàng da sinh lý (lành tính) và vàng da bệnh lý (nguy hiểm).
2.1. Vàng da sinh lý
Đây là dạng vàng da bình thường do sự thích nghi của cơ thể trẻ sau sinh.
Nguyên nhân gồm:
- Tăng phá huỷ hồng cầu: Trẻ sơ sinh có nhiều hồng cầu hơn người lớn và tuổi thọ hồng cầu ngắn hơn.
- Gan chưa trưởng thành: Enzyme gan (UGT1A1) chưa hoạt động hiệu quả, dẫn đến giảm chuyển hoá bilirubin.
- Đường ruột vô khuẩn: Vi khuẩn đường ruột chưa phát triển, làm tăng hấp thu ngược bilirubin (tuần hoàn ruột, gan).
Vàng da sinh lý thường xuất hiện sau 24 giờ tuổi, đạt đỉnh từ ngày thứ 3–5, và tự hết sau 7–14 ngày.
2.2. Vàng da bệnh lý
Vàng da bệnh lý thường xuất hiện sớm (<24 giờ sau sinh) hoặc tăng nhanh, kéo dài trên 2 tuần.
Các nguyên nhân thường gặp:
- Tan máu do bất đồng nhóm máu mẹ và con (ABO, Rh)
- Thiếu men G6PD gây tan máu.
- Nhiễm trùng sơ sinh hoặc viêm gan bẩm sinh.
- Tắc mật bẩm sinh, bệnh lý gan, mật.
- Bú mẹ không đủ sữa trong những ngày đầu làm tăng tái hấp thu bilirubin.
Dấu hiệu nhận biết vàng da ở trẻ sơ sinh
Cha mẹ có thể nhận biết vàng da bằng mắt thường dưới ánh sáng tự nhiên.
Một số dấu hiệu cần lưu ý gồm:
- Da và mắt bé vàng, bắt đầu từ mặt rồi lan dần xuống ngực, bụng, tay chân.
- Bé bú kém, ngủ nhiều bất thường hoặc kích thích khó dỗ.
- Nước tiểu vàng sậm, phân bạc màu hoặc trắng.
- Vàng da kéo dài trên 14 ngày mà không giảm.
- Vàng da xuất hiện trong 24 giờ đầu sau sinh.
Khi có các dấu hiệu trên, cha mẹ cần đưa trẻ đến bác sĩ nhi hoặc bác sĩ sơ sinh để được kiểm tra nồng độ bilirubin và đánh giá nguy cơ.
Khi nào vàng da ở trẻ sơ sinh là nguy hiểm?
Vàng da trở nên nguy hiểm khi bilirubin tự do trong máu tăng quá cao và xâm nhập vào não, gây tổn thương thần kinh (gọi là bệnh não do bilirubin hoặc vàng da nhân não).
Biểu hiện nặng có thể gồm:
- Trẻ li bì, bỏ bú, quấy khóc bất thường.
- Rướn người, ngửa cổ, co giật.
- Thở yếu, tím tái.
Nếu không điều trị kịp thời, trẻ có thể để lại di chứng điếc, bại não, chậm phát triển trí tuệ hoặc tử vong.
Cách chẩn đoán vàng da ở trẻ sơ sinh
Bác sĩ sẽ thăm khám và làm các xét nghiệm sau:
- Định lượng bilirubin toàn phần và trực tiếp trong máu.
- Nhóm máu mẹ và con, test Coombs nếu nghi tan máu.
- Công thức máu, men gan, CRP, siêu âm gan mật.
- Theo dõi biểu đồ bilirubin theo giờ tuổi để xác định có cần chiếu đèn hay thay máu hay không.
Điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh
Tuỳ theo mức độ bilirubin và nguyên nhân, bác sĩ có thể chỉ định:
6.1. Chiếu đèn (Phototherapy)
Là phương pháp phổ biến, an toàn, hiệu quả.
Ánh sáng xanh giúp chuyển bilirubin thành dạng tan trong nước để thải qua nước tiểu và phân.
6.2. Thay máu
Áp dụng khi bilirubin quá cao hoặc tăng nhanh đe doạ tổn thương não.
Thủ thuật thực hiện tại đơn vị hồi sức sơ sinh, giúp giảm nhanh bilirubin trong máu.
6.3. Điều trị nguyên nhân
- Kháng sinh nếu có nhiễm trùng.
- Điều chỉnh rối loạn bú mẹ.
- Điều trị bệnh gan mật hoặc phẫu thuật nếu tắc mật bẩm sinh.
Cách phòng ngừa vàng da ở trẻ sơ sinh
Cho trẻ bú sớm và bú thường xuyên ngay sau sinh.
Theo dõi vàng da mỗi ngày trong tuần đầu.
Tái khám sau xuất viện 48–72 giờ để đo bilirubin nếu cần.
Không tự phơi nắng hay dùng thuốc dân gian.
Báo bác sĩ ngay khi thấy vàng da lan rộng hoặc kéo dài.
Tiên lượng và kết luận
Phần lớn các trường hợp vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh đều lành tính và tự hết trong 1–2 tuần.
Chỉ một tỷ lệ nhỏ trẻ bị vàng da bệnh lý cần điều trị tích cực.
Việc phát hiện sớm, điều trị đúng và theo dõi chặt chẽ sẽ giúp phòng ngừa hoàn toàn biến chứng nguy hiểm như vàng da nhân não.
Tìm hiểu thêm tại đây
