Sức khỏe sinh sản là gì?
Sức khỏe sinh sản là khả năng sinh con, duy trì chức năng sinh lý và hormone sinh dục bình thường, cũng như cảm giác hạnh phúc trong đời sống tình dục. Nói cách khác, bảo vệ sức khỏe sinh sản không chỉ là “để sinh con sau này”, mà còn là giữ gìn khả năng làm cha, làm mẹ, bảo vệ nội tiết và tâm lý trong suốt cuộc đời.
Vì sao phải bảo vệ sức khỏe sinh sản từ sớm?
Ngày nay, nhiều yếu tố đang đe dọa khả năng sinh sản ở cả nam và nữ:
- Stress, thức khuya, ăn uống thất thường làm rối loạn hormone.
- Béo phì, hút thuốc, rượu bia gây tổn thương tế bào sinh dục.
- Bệnh lây qua đường tình dục làm viêm tắc vòi trứng hoặc giảm chất lượng tinh trùng.
- Tiếp xúc hóa chất độc hại hoặc điều trị ung thư có thể gây mất chức năng buồng trứng hoặc tinh hoàn vĩnh viễn.
- Phẫu thuật, xạ trị vùng chậu, hoặc chuyển giới nếu không có kế hoạch trước có thể làm mất cơ hội làm cha mẹ sinh học.
Giữ gìn sức khỏe sinh sản không chỉ là chuyện phụ nữ, mà là trách nhiệm của cả hai giới.
Những yếu tố làm giảm khả năng sinh sản
3.1. Ở nữ giới:
- Tuổi tác: Khả năng thụ thai giảm mạnh sau 35 tuổi.
- Bệnh lý: Buồng trứng đa nang, lạc nội mạc tử cung, viêm nhiễm vùng chậu.
- Điều trị ung thư: Hóa trị và xạ trị có thể gây suy buồng trứng sớm.
- Phẫu thuật cắt tử cung, cắt buồng trứng, hoặc chuyển giới.
3.2. Ở nam giới:
- Nhiệt độ cao, thuốc lá, rượu, steroid thể hình làm giảm chất lượng tinh trùng.
- Nhiễm virus quai bị sau tuổi dậy thì gây teo tinh hoàn.
- Tiếp xúc hóa chất, kim loại nặng, hoặc stress kéo dài.
- Các bệnh mạn tính như tiểu đường, cao huyết áp, béo phì.
Biện pháp bảo vệ sức khỏe sinh sản hiệu quả
4.1. Khám sức khỏe sinh sản định kỳ
- Nữ giới nên khám phụ khoa 6–12 tháng/lần.
- Nam giới nên xét nghiệm tinh dịch đồ và khám nam khoa khi có dấu hiệu bất thường.
- Người từng điều trị ung thư, dùng thuốc độc tế bào hoặc có kế hoạch trì hoãn sinh con cần được tư vấn bảo tồn khả năng sinh sản sớm.
4.2. Duy trì lối sống lành mạnh
- Ngủ đủ giấc, vận động đều đặn, tránh thức khuya.
- Hạn chế rượu, thuốc lá, caffeine, và thực phẩm chế biến sẵn.
- Ăn nhiều rau xanh, trái cây, chất béo tốt (omega-3, hạt, cá).
- Giữ cân nặng hợp lý để tránh rối loạn nội tiết.
4.3. Bảo tồn khả năng sinh sản trong điều trị bệnh
Với người phải xạ trị, hóa trị, hoặc phẫu thuật vùng sinh dục, y học hiện nay có nhiều giải pháp tiên tiến:
- Trữ đông trứng hoặc tinh trùng (cryopreservation): Thực hiện trước điều trị ung thư hoặc trước phẫu thuật chuyển giới.
- Trữ đông mô buồng trứng hoặc tinh hoàn: Dành cho trẻ chưa dậy thì hoặc người không thể lấy tế bào sinh dục.
- Chuyển vị buồng trứng (oophoropexy): Đưa buồng trứng ra khỏi vùng chiếu xạ để tránh tổn thương.
- Che chắn buồng trứng khi xạ trị: Dành cho bệnh nhân cần chiếu xạ gần vùng chậu.
→ Những kỹ thuật này giúp giữ lại cơ hội làm cha, làm mẹ bằng chính tế bào sinh học của mình dù phải điều trị ung thư hay can thiệp y khoa khác.
4.4. Chủ động kế hoạch sinh sản
- Không trì hoãn sinh con quá lâu nếu điều kiện cho phép.
- Lên kế hoạch rõ ràng trước khi dùng thuốc nội tiết, điều trị bệnh mạn tính, hoặc phẫu thuật.
- Sử dụng biện pháp tránh thai an toàn và phù hợp để tránh mang thai ngoài ý muốn hoặc sảy thai liên tiếp gây tổn thương tử cung.
Vai trò của tư vấn sinh sản chuyên sâu
Tư vấn sinh sản giúp:
- Đánh giá dự trữ buồng trứng (AMH, AFC) hoặc khả năng sinh tinh.
- Lên kế hoạch bảo tồn khả năng sinh sản trước điều trị ung thư, phẫu thuật, hoặc chuyển giới.
- Chọn lựa phương pháp phù hợp: trữ đông trứng, tinh trùng, phôi, hay mô buồng trứng.
- Giải đáp về an toàn, chi phí và cơ hội thành công.
Theo Hiệp hội Ung thư Lâm sàng Hoa Kỳ (ASCO), mọi bệnh nhân trong độ tuổi sinh sản trước khi điều trị có nguy cơ gây vô sinh đều nên được tư vấn bảo tồn sinh sản trong vòng 48 giờ sau chẩn đoán.
Khi nào nên đi khám chuyên khoa sinh sản?
- Đã kết hôn hơn 12 tháng, sinh hoạt bình thường nhưng chưa có thai.
- Có bệnh lý cần điều trị bằng hóa trị, xạ trị hoặc phẫu thuật vùng chậu.
- Có kế hoạch chuyển giới hoặc trì hoãn sinh con sau tuổi 35.
- Có tiền sử viêm vùng chậu, buồng trứng đa nang, tinh trùng yếu.
- Từng mang thai nhưng bị sảy thai hoặc thai lưu nhiều lần.
Câu chuyện thật Một bệnh nhân trẻ sau điều trị ung thư
H., 28 tuổi, phát hiện ung thư hạch và được chỉ định hóa trị. Trước điều trị, bác sĩ tư vấn trữ đông trứng. Hai năm sau, H. khỏi bệnh, sức khỏe ổn định. Khi kết hôn, cô dùng chính số trứng đã trữ đông để thụ tinh trong ống nghiệm và sinh bé trai khỏe mạnh.
H. chia sẻ: “Nếu lúc đó không được tư vấn bảo tồn, chắc giờ tôi không thể có con ruột của mình.”
Câu chuyện của H. cho thấy: bảo vệ sức khỏe sinh sản không chỉ là phòng ngừa vô sinh, mà là bảo vệ tương lai làm cha mẹ của bạn.
Lời khuyên từ bác sĩ
- Đừng chờ đến khi “muộn” mới quan tâm đến sinh sản.
- Hãy hỏi bác sĩ về bảo tồn khả năng sinh sản ngay khi bạn được chẩn đoán cần hóa trị, xạ trị hoặc phẫu thuật vùng chậu.
- Với người khỏe mạnh, hãy duy trì lối sống tốt và khám định kỳ để phát hiện sớm các bất thường.
Kết luận
Bảo vệ sức khỏe sinh sản là nền tảng cho hạnh phúc gia đình và tương lai.
Dù bạn đang khỏe mạnh hay đang điều trị bệnh, vẫn luôn có lựa chọn để giữ lại cơ hội làm cha mẹ sinh học. Hãy chủ động khám, hỏi và hành động sớm, bởi mỗi tế bào trứng, mỗi tinh trùng đều là hạt mầm của sự sống và tình yêu.
Tìm hiểu thêm tại đây
