Tiền sản giật là gì? Nó là một rối loạn tiến triển, ảnh hưởng nhiều cơ quan. Bệnh thường xuất hiện sau 20 tuần thai hoặc trong giai đoạn sau sinh. Chẩn đoán dựa trên tăng huyết áp mới xuất hiện kèm protein niệu, hoặc tăng huyết áp kèm tổn thương cơ quan đích (có thể không cần protein niệu). Phần lớn ca xuất hiện muộn (từ 34 tuần trở đi) và tiên lượng thường tốt nếu theo dõi đúng, nhưng vẫn có thể xảy ra biến chứng nặng cho mẹ và bé.
Vì sao mẹ bầu cần hiểu đúng về tiền sản giật?
Vì bệnh có thể diễn tiến nhanh. Có mẹ chỉ tăng huyết áp nhẹ vài ngày đầu. Nhưng sau đó có thể xuất hiện đau đầu, nhìn mờ, đau vùng thượng vị, khó thở, hoặc xét nghiệm thay đổi. Những dấu hiệu này báo nguy cơ “đã đi vào nhóm nặng” và cần xử trí khẩn.
Tiền sản giật thường cải thiện sau sinh. Tuy nhiên, người đã từng bị có nguy cơ tái phát ở lần mang thai sau. Về lâu dài, nhóm này cũng có nguy cơ tim mạch cao hơn so với người chưa từng mắc.
Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh
Bệnh thường bắt đầu từ bánh nhau.
- Giai đoạn sớm của thai kỳ, mạch máu nuôi bánh nhau cần “cải tạo” để đưa máu tới nhau nhiều và ổn định.
- Nếu quá trình này không tốt, nhau thai bị thiếu tưới máu từng đợt.
- Nhau sẽ phóng thích các chất làm rối loạn nội mô mạch máu của mẹ (tức lớp “lót trong” của mạch máu bị kích hoạt, co mạch, rò rỉ).
- Hậu quả là tăng huyết áp, phù, protein niệu và có thể ảnh hưởng gan, thận, não, phổi.
Dấu hiệu tiền sản giật mẹ bầu hay gặp
Nhiều mẹ không có triệu chứng rõ. Vì vậy đo huyết áp định kỳ là bắt buộc.
Các dấu hiệu cần chú ý:
- Huyết áp từ 140/90 mmHg trở lên (đo đúng cách, đo lại sau nghỉ).
- Phù nhiều, đặc biệt phù mặt, phù tay, tăng cân nhanh.
- Đau đầu dai dẳng, uống thuốc giảm đau thông thường không đỡ.
- Nhìn mờ, chói sáng, thấy đốm đen.
- Đau vùng thượng vị hoặc hạ sườn phải.
- Khó thở, tức ngực.
- Thai máy giảm, hoặc bác sĩ nói bé chậm lớn.
Khi nào cần đi khám ngay
Mẹ nên đi khám ngay nếu có:
- Huyết áp ≥160/110 mmHg dù chỉ một lần.
- Đau đầu nhiều, nhìn mờ, chói sáng.
- Đau thượng vị/hạ sườn phải dai dẳng.
- Khó thở, tức ngực, mệt lả.
- Thai máy giảm rõ.
Tiền sản giật nguy hiểm thế nào?
Với mẹ, bệnh có thể gây:
- Co giật (sản giật).
- Phù phổi.
- Suy thận cấp.
- Tổn thương gan, xuất huyết dưới bao gan (hiếm nhưng rất nguy hiểm).
- Đột quỵ, xuất huyết não.
Với thai, bệnh có thể gây:
- Thai chậm tăng trưởng do suy nhau.
- Thiểu ối.
- Sinh non vì phải chấm dứt thai kỳ sớm để bảo vệ mẹ và bé.
Tiền sản giật nặng là gì?
Tiền sản giật được xem là “có dấu hiệu nặng” khi có một hoặc nhiều tình huống sau:
- Huyết áp rất cao (thường ≥160/110 mmHg).
- Tiểu cầu giảm (thường <100.000/µL).
- Creatinin tăng (gợi ý thận bị ảnh hưởng).
- Men gan tăng rõ và/hoặc đau thượng vị dai dẳng.
- Triệu chứng thần kinh: đau đầu nhiều, rối loạn thị giác.
- Phù phổi, khó thở.
Chẩn đoán tiền sản giật gồm những gì?
Bác sĩ thường làm song song 3 nhóm đánh giá:
- Xác nhận huyết áp
Đo đúng kỹ thuật, có thể đo lặp lại nhiều lần. - Xét nghiệm cho mẹ
Thường gồm:
- Công thức máu và tiểu cầu.
- Creatinin (đánh giá thận).
- Men gan (AST/ALT).
- Định lượng protein niệu: tỉ lệ protein/creatinin hoặc nước tiểu 24 giờ.
- Đánh giá em bé
- Theo dõi tim thai (NST) hoặc BPP (tùy tuổi thai).
- Siêu âm: cân nặng ước tính, nước ối, đôi khi kèm Doppler khi nghi suy nhau.
Theo dõi và xử trí tiền sản giật
Nguyên tắc quan trọng:
- An toàn của mẹ là ưu tiên hàng đầu.
- Theo dõi sát để phát hiện chuyển nặng.
- Cân nhắc lợi ích kéo dài thai với nguy cơ cho mẹ và bé.
Tùy mức độ và tuổi thai, bác sĩ có thể:
- Dùng thuốc hạ áp khi cần, đặc biệt khi huyết áp ở mức nặng.
- Dùng magnesium sulfate trong trường hợp phù hợp để dự phòng/điều trị co giật.
- Theo dõi xét nghiệm lặp lại theo diễn tiến.
- Theo dõi thai bằng tim thai và siêu âm.
- Quyết định thời điểm chấm dứt thai kỳ là “điểm then chốt”, phụ thuộc tuổi thai và mức độ nặng.
Tiền sản giật sau sinh có hết ngay không?
Phần lớn mẹ sẽ cải thiện dần sau sinh. Tuy nhiên:
- Huyết áp có thể tăng hơn trong tuần đầu sau sinh.
- Protein niệu có thể mất vài tuần đến vài tháng mới giảm hết.
Vì vậy, tái khám hậu sản rất quan trọng, không nên bỏ qua.
Phòng tiền sản giật: mẹ bầu làm được gì?
Không có cách phòng tuyệt đối. Nhưng có thể giảm nguy cơ bằng:
- Khám thai đúng lịch, đo huyết áp mỗi lần khám.
- Nếu thuộc nhóm nguy cơ cao, bác sĩ có thể chỉ định aspirin liều thấp dự phòng từ tam cá nguyệt 2.
- Kiểm soát cân nặng hợp lý.
- Quản lý tốt bệnh nền: tăng huyết áp mạn, đái tháo đường, bệnh thận, lupus…
Kết luận
Tiền sản giật là bệnh lý quan trọng và có thể tiến triển nhanh. Mẹ bầu cần nhớ: đo huyết áp đều, nhận biết dấu hiệu cảnh báo, và đi khám ngay khi có triệu chứng nặng. Phát hiện sớm và theo dõi đúng giúp giảm đáng kể rủi ro cho cả mẹ và bé.
Tìm hiểu thêm tại đây
Ấn vào link để nhận bản thảo quyển sách “Thai kỳ khoẻ manh” dài hơn 200 trang do bác sỹ Tú biên soạn ngay các mẹ nhé
