Thai chậm tăng trưởng là tình trạng không hiếm gặp trong thai kỳ. Nếu được phát hiện và theo dõi đúng cách, nhiều em bé vẫn chào đời khỏe mạnh. Nhưng nếu bỏ sót hoặc chủ quan, thai chậm tăng trưởng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là thai lưu.
Thai chậm tăng trưởng là gì?
Thai chậm tăng trưởng (FGR – Fetal Growth Restriction) là khi em bé trong bụng không phát triển đúng với tiềm năng vốn có. Cụ thể, qua siêu âm, cân nặng ước tính của thai nhi thấp hơn bách phân vị thứ 3 so với tuổi thai, hoặc tốc độ tăng cân chậm dần theo thời gian.
Tình trạng này khác với thai nhỏ so với tuổi thai (SGA). Thai SGA có thể là thai nhỏ nhưng khỏe mạnh, trong khi thai FGR thường gặp bất thường về tuần hoàn bánh nhau, làm giảm oxy và dưỡng chất cung cấp cho bé.
Nguyên nhân khiến thai chậm tăng trưởng
Có rất nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng thai chậm phát triển trong bụng mẹ:
Từ phía mẹ:
- Tăng huyết áp, tiền sản giật.
- Thiếu máu mạn tính, bệnh tim, bệnh thận.
- Suy dinh dưỡng, ăn kiêng quá mức.
- Hút thuốc, rượu, ma túy.
- Nhiễm trùng khi mang thai (CMV, giang mai, toxoplasma…).
Từ phía thai nhi:
- Dị tật bẩm sinh.
- Bất thường nhiễm sắc thể (trisomy 18, 13…).
- Hội chứng di truyền hiếm gặp.
Từ phía bánh nhau và dây rốn:
- Bánh nhau nhỏ hoặc canxi hóa sớm.
- Dây rốn chỉ có một động mạch.
- Dây rốn quấn cổ, thắt nút hoặc cắm vào mép bánh nhau.
Dấu hiệu thai chậm tăng trưởng mẹ có thể nhận biết
Phần lớn các mẹ không nhận thấy dấu hiệu gì rõ ràng cho đến khi siêu âm. Tuy nhiên, mẹ nên chú ý:
- Bụng nhỏ hơn bình thường, không lớn lên theo thời gian.
- Thai máy yếu hoặc giảm cử động so với thường lệ.
- Siêu âm thấy thai nhẹ cân, chu vi vòng bụng nhỏ, lượng nước ối thấp.
- Kết quả siêu âm Doppler cho thấy dòng máu qua động mạch rốn bất thường.
Thai chậm tăng trưởng có nguy hiểm không?
Thai chậm tăng trưởng là tình trạng nguy cơ cao, có thể dẫn đến:
- Thai suy dinh dưỡng, giảm oxy, tổn thương não.
- Nguy cơ sinh non, mổ lấy thai cấp cứu.
- Tăng tỷ lệ tử vong chu sinh (trước – trong – sau sinh).
- Sau sinh, trẻ dễ bị hạ đường huyết, hạ thân nhiệt, nhiễm trùng.
Về lâu dài, trẻ từng bị chậm tăng trưởng trong bụng mẹ có nguy cơ cao mắc tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh tim mạch và suy giảm trí tuệ nếu không được theo dõi và chăm sóc đầy đủ.
Theo dõi thai chậm tăng trưởng như thế nào?
Nếu bác sĩ nghi ngờ hoặc chẩn đoán thai chậm phát triển, mẹ bầu cần được theo dõi sát bằng nhiều phương pháp:
- Siêu âm định kỳ mỗi 1-2 tuần để đánh giá tốc độ tăng cân.
- Doppler động mạch rốn và não giữa để kiểm tra lưu thông máu.
- Theo dõi tim thai (NST, CTG) và biophysical profile (BPP) để phát hiện dấu hiệu suy thai.
- Đếm thai máy hằng ngày để theo dõi cử động thai.
Mỗi chỉ số bất thường sẽ giúp bác sĩ quyết định có nên sinh sớm để cứu bé hay tiếp tục theo dõi trong bụng mẹ.
Khi nào cần sinh sớm trong thai chậm tăng trưởng?
Thời điểm sinh phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ, tuổi thai và tình trạng mẹ – bé. Một số dấu hiệu chỉ định cần sinh sớm:
- Dòng máu qua động mạch rốn bị đảo ngược hoặc mất dòng chảy.
- Tim thai có nhịp bất thường, BPP thấp.
- Thai giảm cử động rõ rệt dù đã nghỉ ngơi, ăn uống.
- Thai đã đạt ≥37 tuần tuổi và không còn lợi ích giữ thêm.
Sinh sớm có thể là phương án tối ưu để cứu con trong bối cảnh môi trường trong bụng mẹ không còn an toàn.
Mẹ bầu cần làm gì khi con bị chậm tăng trưởng?
Nếu thai được chẩn đoán là chậm phát triển trong tử cung, mẹ cần:
- Tuyệt đối không bỏ khám thai, không tự ý thay đổi lịch siêu âm.
- Ăn uống đầy đủ, nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng kéo dài.
- Bỏ hoàn toàn thuốc lá, rượu bia và các chất kích thích.
- Theo dõi thai máy mỗi ngày, báo ngay khi thấy bé ít cử động.
Ngoài ra, mẹ có thể được chỉ định dùng corticoid trước sinh để hỗ trợ phổi thai trưởng thành nếu phải sinh sớm.
Phòng ngừa thai chậm tăng trưởng từ đầu thai kỳ
- Khám thai sớm và đúng lịch, đặc biệt nếu từng có con nhẹ cân hoặc tiền sản giật.
- Uống aspirin liều thấp từ tuần 11–14 nếu có yếu tố nguy cơ cao (tăng huyết áp, tiền sản giật, thai FGR trước đó).
- Giữ cân nặng ổn định, không tăng quá nhiều cũng không quá ít.
- Tránh các tác nhân gây hại cho thai như khói thuốc, rượu, nhiễm trùng…
Kết luận
Thai chậm tăng trưởng là một hành trình đầy thử thách, nhưng không đồng nghĩa với mất hy vọng. Điều quan trọng nhất là phát hiện sớm, theo dõi sát và chọn thời điểm sinh hợp lý. Mẹ đừng ngần ngại hỏi bác sĩ, đừng chủ quan khi cảm nhận thai ít máy, và đừng trì hoãn những cuộc hẹn siêu âm quan trọng. Mỗi quyết định đúng thời điểm có thể là một bước cứu sống con yêu.
