Giới thiệu
Trong giai đoạn thai kỳ, cơ thể người phụ nữ trải qua nhiều biến đổi mạnh mẽ về nội tiết, miễn dịch và tuần hoàn. Chính những thay đổi này khiến một số bệnh lý dị ứng trở nên phổ biến hơn, như viêm mũi dị ứng, nổi mề đay, phù mạch hoặc viêm da dị ứng (eczema). Điều quan trọng là: không phải tất cả các thuốc trị dị ứng đều an toàn khi mang thai.
Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và hướng xử trí dị ứng trong khi mang thai sẽ giúp mẹ bầu bảo vệ sức khỏe của mình và thai nhi một cách an toàn, khoa học.
Dị ứng trong khi mang thai là gì?
Dị ứng trong khi mang thai là phản ứng quá mức của hệ miễn dịch đối với các yếu tố vô hại từ môi trường như phấn hoa, bụi nhà, lông thú, thuốc, thực phẩm hoặc côn trùng đốt.
Cơ thể mẹ bầu dễ nhạy cảm hơn do:
Sự tăng nồng độ estrogen và progesterone gây giãn mạch, sung huyết niêm mạc.
Thay đổi trong hệ miễn dịch khiến cơ thể dễ phản ứng mạnh với các dị nguyên.
Ảnh hưởng của tâm lý và stress trong thai kỳ.
Một số mẹ vốn đã có cơ địa dị ứng trước đó, trong thai kỳ tình trạng có thể nặng hơn, ổn định hoặc cải thiện tạm thời, tùy cơ địa và giai đoạn thai.
Các dạng dị ứng thường gặp khi mang thai
a. Viêm mũi dị ứng và viêm mũi thai kỳ
Khoảng 20–30% phụ nữ mang thai bị nghẹt mũi kéo dài được gọi là viêm mũi thai kỳ.
Viêm mũi dị ứng: thường do phấn hoa, mạt bụi, lông vật nuôi… với biểu hiện hắt hơi, ngứa, chảy nước mũi trong.
Viêm mũi thai kỳ: do nội tiết tố tăng cao gây sung huyết niêm mạc mũi, thường tự hết sau sinh 2 tuần.
Cách xử trí an toàn:
Ưu tiên biện pháp không dùng thuốc: rửa mũi bằng nước muối sinh lý 0,9%, ngủ đầu cao, tập thể dục nhẹ.
Nếu không đỡ, có thể dùng:
Thuốc xịt mũi budesonide hoặc fluticasone được đánh giá an toàn trong thai kỳ.
Kháng histamin thế hệ 2 như loratadine, cetirizine ít gây buồn ngủ, không ảnh hưởng thai nhi.
Lưu ý: Tránh dùng pseudoephedrine và phenylephrine trong 3 tháng đầu vì nguy cơ ảnh hưởng đến mạch máu tử cung.
b. Nổi mề đay và phù mạch
Nổi mề đay là phản ứng dị ứng trên da gây ngứa, đỏ, sẩn phù, có thể kèm sưng mặt, mí, môi hoặc tay chân.
Một dạng đặc biệt trong thai kỳ là PUPPP (sẩn và mảng mề đay ngứa do mang thai) thường gặp ở bụng, lan ra đùi và tay, xuất hiện ở 3 tháng cuối.
Xử trí:
Giữ da mát, tránh gãi hoặc tắm nước quá nóng.
Dưỡng ẩm nhẹ nhàng bằng kem không hương liệu.
Dùng thuốc kháng histamin (cetirizine, loratadine) khi ngứa nhiều.
Trường hợp nặng có thể dùng prednisone liều thấp ngắn hạn, tốt nhất sau tam cá nguyệt đầu tiên.
Nếu mề đay lan rộng kèm khó thở hoặc sưng phù lưỡi, cần đến bệnh viện ngay vì có thể là phản ứng phản vệ.
c. Viêm da dị ứng (chàm thai kỳ)
Phụ nữ có tiền sử chàm dễ tái phát khi mang thai, đặc biệt sau tuần 20.
Triệu chứng: khô da, mẩn đỏ, bong vảy, ngứa rát ở tay, chân, cổ hoặc mặt.
Hướng xử trí:
Tránh xà phòng mạnh, giữ ẩm da thường xuyên bằng kem dưỡng ẩm không mùi, không chứa cồn.
Dùng hydrocortisone bôi ngoài 0,5–2,5% an toàn trong thai kỳ.
Nếu ngứa nhiều: thêm loratadine hoặc cetirizine đường uống.
Với trường hợp nặng, có thể cần prednisone liều thấp trong thời gian ngắn.
Không nên dùng corticosteroid mạnh, tacrolimus, pimecrolimus hoặc thuốc ức chế JAK trong thai kỳ vì nguy cơ ảnh hưởng phát triển thai nhi.
d. Phản vệ trong thai kỳ
Dù hiếm gặp, phản vệ là tình trạng cấp cứu nguy hiểm có thể gây thiếu oxy cho mẹ và thai.
Nguyên nhân: dị ứng thuốc, thức ăn, côn trùng đốt hoặc chất gây mê.
Xử trí khẩn cấp:
Tiêm epinephrine (adrenaline) ngay lập tức thuốc được khuyến nghị an toàn cho thai phụ.
Sau đó, theo dõi sát tim thai, huyết áp, oxy máu và chuyển viện chuyên khoa.
Nguyên tắc dùng thuốc dị ứng khi mang thai
Việc điều trị cần cân bằng giữa lợi ích cho mẹ và nguy cơ tiềm ẩn cho thai.
Nguyên tắc chung:
Ưu tiên biện pháp không dùng thuốc.
Nếu bắt buộc phải dùng, chọn thuốc có dữ liệu an toàn rõ ràng.
Sử dụng liều thấp nhất có hiệu quả, trong thời gian ngắn nhất có thể.
Phòng ngừa dị ứng trong khi mang thai
Giữ môi trường sống sạch sẽ, hạn chế bụi, nấm mốc, lông vật nuôi.
Dùng máy lọc không khí và giặt chăn ga bằng nước nóng mỗi tuần.
Ăn uống lành mạnh, tránh thực phẩm từng gây dị ứng.
Uống đủ nước, tránh stress và thức khuya.
Báo với bác sĩ về tiền sử dị ứng thuốc hoặc thực phẩm trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào.
Khi nào mẹ bầu cần đi khám bác sĩ?
Mẹ nên đi khám ngay nếu có:
Phát ban, ngứa hoặc mề đay lan nhanh.
Nghẹt mũi, khó thở, hoặc sưng phù mặt, môi, lưỡi.
Ngứa kéo dài không thuyên giảm với các biện pháp thông thường.
Các biểu hiện dị ứng kèm choáng, hoa mắt, mệt lả (dấu hiệu phản vệ).
Bác sĩ sẽ giúp đánh giá mức độ, chỉ định thuốc phù hợp theo từng giai đoạn thai kỳ, đảm bảo hiệu quả và an toàn tuyệt đối cho mẹ và bé.
Kết luận
Dị ứng trong khi mang thai là vấn đề phổ biến nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được hướng dẫn đúng cách.
Việc lựa chọn thuốc cần dựa trên dữ liệu khoa học và chỉ dùng khi thật sự cần thiết. Mẹ bầu nên:
Tránh tự ý dùng thuốc hay thảo dược truyền miệng.
Tái khám định kỳ khi có bệnh lý dị ứng từ trước.
Duy trì lối sống lành mạnh và môi trường sống trong lành.
Một thai kỳ khỏe mạnh không chỉ bắt đầu từ chế độ ăn và nghỉ ngơi hợp lý, mà còn từ sự hiểu biết và phòng ngừa đúng về các bệnh dị ứng.
Tìm hiểu thêm tại đây
