Trầm cảm thai kỳ là gì?
Trầm cảm thai kỳ (antenatal depression) là rối loạn cảm xúc xuất hiện trong giai đoạn mang thai, kéo dài ít nhất hai tuần và ảnh hưởng đến sinh hoạt, giấc ngủ, ăn uống cũng như mối quan hệ xung quanh. Theo Williams Obstetrics 2022, tỷ lệ trầm cảm thai kỳ có thể lên đến 10–15% phụ nữ mang thai.
Đáng chú ý, nhiều dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm ban đầu thường bị nhầm lẫn với những thay đổi sinh lý bình thường, khiến bệnh âm thầm tiến triển và chỉ được phát hiện khi đã nặng.
Nguyên nhân gây ra trầm cảm thai kỳ
Theo hướng dẫn của Mayo Clinic và các nghiên cứu sản khoa hiện đại, những nguyên nhân thường dẫn đến dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm gồm:
- Biến đổi hormone: Nồng độ estrogen và progesterone thay đổi đột ngột làm giảm hoạt động serotonin – chất điều hòa tâm trạng trong não.
- Áp lực tâm lý: Lo lắng về sức khỏe thai nhi, mâu thuẫn gia đình, hoặc khó khăn tài chính.
- Tiền sử rối loạn lo âu hoặc trầm cảm trước đó.
- Thai kỳ có biến chứng hoặc sinh non trong quá khứ.
- Thiếu ngủ, thiếu vận động, thiếu dinh dưỡng (đặc biệt là acid folic, sắt và vitamin B12).
- Thiếu sự đồng hành từ người bạn đời hoặc người thân.
Những yếu tố trên thường kết hợp tạo thành nền cho trầm cảm thai kỳ, và từ đó biểu hiện rõ dần qua các dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm.
Dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm – Cách nhận biết sớm
Dưới đây là nhóm triệu chứng thường gặp giúp mẹ dễ dàng nhận diện dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm:
a. Biểu hiện cảm xúc
- Buồn bã, mất hứng thú với mọi việc.
- Cảm giác trống rỗng, tội lỗi hoặc vô dụng.
- Dễ cáu gắt, dễ bật khóc, khó kiểm soát cảm xúc.
b. Biểu hiện thể chất
- Rối loạn giấc ngủ: khó ngủ hoặc ngủ nhiều bất thường.
- Mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng, cảm giác nặng nề.
- Thay đổi cân nặng nhanh chóng mà không rõ nguyên nhân.
c. Biểu hiện hành vi – xã hội
- Né tránh giao tiếp, thu mình, không muốn ra ngoài.
- Giảm quan tâm đến thai nhi hoặc cảm thấy không muốn làm mẹ.
- Có ý nghĩ tiêu cực, thậm chí nghĩ đến việc tự làm hại bản thân.
Nếu những dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm này kéo dài trên 2 tuần, xuất hiện hầu hết các ngày, mẹ cần được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa.
Phân biệt trầm cảm với mệt mỏi thai kỳ
Nhiều mẹ bầu nghĩ rằng mệt, mất ngủ, chán ăn là bình thường. Tuy nhiên, nếu kèm thêm buồn bã, mất hứng thú, hay cảm giác vô vọng, thì đó có thể là dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm thật sự chứ không chỉ là mệt do thai kỳ.
Hậu quả nếu không điều trị trầm cảm thai kỳ
Nếu dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm không được nhận biết và can thiệp sớm, hậu quả có thể rất nghiêm trọng:
- Mẹ: Dinh dưỡng kém, mất ngủ, tăng nguy cơ sinh non, tự làm hại bản thân.
- Thai nhi: Dễ nhẹ cân, giảm tăng trưởng trong tử cung, hoặc sinh non.
- Sau sinh: Mẹ có thể bị trầm cảm kéo dài, khó gắn bó với con, thậm chí rối loạn lo âu sau sinh.
- Với trẻ nhỏ: Nghiên cứu cho thấy con của mẹ bị trầm cảm thai kỳ có nguy cơ rối loạn hành vi, chậm phát triển ngôn ngữ và tăng lo âu sau này.
Khi nào nên đi khám bác sĩ?
Hãy tìm đến chuyên khoa sản hoặc tâm lý nếu mẹ:
- Có 5 dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm trở lên trong danh sách trên.
- Cảm thấy mình không kiểm soát được cảm xúc.
- Có ý nghĩ tiêu cực hoặc muốn làm hại bản thân.
- Mất ngủ kéo dài, không ăn uống, không thể chăm sóc bản thân.
Tại phòng khám, bác sĩ có thể dùng thang EPDS (Edinburgh Postnatal Depression Scale) hoặc PHQ-9 để sàng lọc trầm cảm thai kỳ chính xác.
Điều trị khi có dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm
a. Liệu pháp tâm lý (psychotherapy)
Đối với trầm cảm mức độ nhẹ – trung bình, bác sĩ thường khuyên điều trị bằng liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) hoặc trị liệu tương tác cá nhân (IPT). Hai phương pháp này giúp mẹ học cách thay đổi suy nghĩ tiêu cực, cải thiện cảm xúc, và xây dựng mối quan hệ tích cực hơn.
b. Thuốc chống trầm cảm
Khi dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm ở mức nặng, bác sĩ có thể cân nhắc nhóm SSRI (như sertraline, citalopram, escitalopram) vì nguy cơ thấp đối với thai nhi. Lợi ích điều trị trầm cảm nặng luôn lớn hơn nguy cơ tiềm tàng nếu được theo dõi chặt chẽ.
c. Vận động, dinh dưỡng và thai giáo tích cực
Tập thể dục nhẹ nhàng, ngủ đủ giấc, ăn đủ nhóm vitamin B12 – folate – omega-3, và thực hành thiền, thai giáo đều giúp giảm stress, cải thiện khí sắc và làm dịu các triệu chứng trầm cảm.
Vai trò của người thân khi mẹ có dấu hiệu trầm cảm
Gia đình chính là “liều thuốc tinh thần” quan trọng nhất. Khi thấy dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm, người thân cần:
- Lắng nghe mà không phán xét.
- Cùng đi khám và hỗ trợ điều trị.
- Giúp mẹ giảm áp lực việc nhà, giấc ngủ và dinh dưỡng.
- Tạo không khí vui vẻ, khuyến khích mẹ vận động.
Nghiên cứu cho thấy, khi có sự đồng hành từ chồng hoặc người thân, khả năng hồi phục trầm cảm thai kỳ tăng gấp đôi so với mẹ bầu cô lập cảm xúc.
Sàng lọc định kỳ – Cách phòng ngừa hiệu quả
Phòng hơn chữa. Sàng lọc trầm cảm thai kỳ nên được thực hiện:
- Lần đầu trong tam cá nguyệt thứ nhất (khoảng 12 tuần).
- Lặp lại ở tam cá nguyệt thứ ba (khoảng 30–32 tuần).
- Và sau sinh 6 tuần để phát hiện sớm trầm cảm hậu sản.
Nhờ theo dõi định kỳ, các dấu hiệu trầm cảm sẽ được nhận diện ngay từ giai đoạn sớm, giúp can thiệp kịp thời, tránh biến chứng.
12 cách giúp mẹ bầu vượt qua trầm cảm thai kỳ
- Tâm sự với bác sĩ hoặc người đáng tin cậy.
- Duy trì giấc ngủ đều đặn.
- Ăn đủ bữa, tránh bỏ bữa sáng.
- Dành 30 phút mỗi ngày cho đi bộ nhẹ.
- Thực hành hít thở sâu, yoga bầu, thiền chánh niệm.
- Tham gia lớp tiền sản, gặp gỡ mẹ bầu khác.
- Ghi nhật ký cảm xúc mỗi ngày.
- Giảm tiếp xúc mạng xã hội tiêu cực.
- Nghe nhạc thư giãn hoặc đọc sách nhẹ nhàng.
- Nhờ người thân hỗ trợ việc nhà.
- Không tự ý ngừng thuốc nếu đang điều trị.
- Khám định kỳ đều đặn tại phòng khám sản phụ khoa.
Những hành động nhỏ nhưng đều đặn này giúp cải thiện khí sắc và ngăn tình trạng trầm cảm tiến triển nặng.
Kết luận
Trầm cảm thai kỳ không phải là sự yếu đuối, mà là một bệnh lý y khoa cần điều trị nghiêm túc. Việc nhận biết sớm dấu hiệu mẹ bầu bị trầm cảm giúp mẹ chủ động tìm kiếm hỗ trợ, tránh ảnh hưởng đến sức khỏe của chính mình và sự phát triển của thai nhi.
Hãy coi việc chăm sóc sức khỏe tinh thần là một phần trong hành trình mang thai khỏe mạnh, bởi một người mẹ an yên sẽ nuôi dưỡng một em bé bình an.
Tham khảo thêm bài viết tại đây
